Ο Kωνσταντίνος εξομολογείται και αποκαλύπτει

Μιλάει ο Κωνσταντίνος

12. Το κίνημα, η φυγή στο εξωτερικό και η επιστροφή του Καραμανλή το 1974

Ο Κωνσταντίνος, η Αννα-Μαρία, η οποία συνομιλεί με την Ειρήνη, η Φρειδερίκη και η μικρή Αλεξία κατά την άφιξή τους στη Ρώμη μετά το αποτυχημένο κίνημα του τέως βασιλέως

Ολοκληρώνεται σήμερα η αφήγηση του  βασιλέως Κωνσταντίνου για τα δραματικά γεγονότα που οδήγησαν τη χώρα στη σκοτεινή περίοδο της απριλιανής δικτατορίας. Σαράντα χρόνια μετά την αποστασία του 1965, η αφήγηση του τότε βασιλέως αποτελεί υλικό για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Ο Κωνσταντίνος περιγράφει την τελική φάση της συμμετοχής του στις εξελίξεις.

Από την αποστασία στη δικτατορία. Από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου στην αποτυχημένη κίνηση της 13ης Δεκεμβρίου 1967. Και όταν η χούντα καταρρέει τον Ιούλιο του 1974, ο Κωνσταντίνος περιμένει να τον καλέσει ο K. Καραμανλής να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ο Καραμανλής θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές και η νόμιμη κυβέρνηση θα προκηρύξει δημοψήφισμα. Στις 8 Δεκεμβρίου 1974 η μεγάλη πλειοψηφία θα αποφασίσει την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

[ H αφήγηση του  βασιλέως έχει προκαλέσει, φυσικά, ποικίλες αντιδράσεις. Εννοείται ότι «Το Βήμα» θα δημοσιεύσει κάθε μαρτυρία η οποία φωτίζει τα δραματικά γεγονότα της περιόδου που εξιστόρησε ο Κωνσταντίνος.]

Στις 13 Δεκεμβρίου 1967 ο Κωνσταντίνος προχώρησε στο δικό του κίνημα, το οποίο απέτυχε ύστερα από λίγες ώρες. Στη συνέχεια βρέθηκε στην εξορία στη Ρώμη.

- Την 13η Δεκεμβρίου με ποιους τη σχεδιάσατε;

«Σχεδίασα την 13η Δεκεμβρίου με αυτούς που είχαν την ευθύνη μονάδων και τους οποίους μπορούσα να εμπιστευθώ. Τον πρωταρχικό ρόλο είχαν ο στρατηγός Περίδης, ο οποίος ήταν διοικητής του Γ´ Σώματος Στρατού, ο στρατηγός Κόρκας, ο οποίος ήταν αρχηγός της Στρατιάς στη Λάρισα, και ο στρατηγός Εσσερμαν, ο οποίος διοικούσε την 20ή Τεθωρακισμένη Μεραρχία. Επίσης σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία είχαν παίξει ο Λάμπρος Πρωτοπαπάς, τότε διοικητής της αεροπορικής βάσεως στην Τανάγρα, ο ναύαρχος Ροζάκης, ο πλοίαρχος Ταπίνης, οι απόστρατοι στρατηγοί Τζανετής και Δόβας, ο Χριστόφορος Στράτος και ο Μάκης Αρναούτης, με τον οποίον επικοινωνούσα με αγγελιοφόρο».

- Και αυτό ήταν σχέδιο λεπτομερές;

«Εκανα ό,τι μπορούσα για να προετοιμασθεί καλύτερα η ανατροπή τους. H δυσκολία μου ήταν ότι δεν ήξερα ποιον να εμπιστευθώ. Εκανα επιθεωρήσεις σε διάφορες μονάδες και μιλούσα με τους αξιωματικούς. Από το περιεχόμενο της συζητήσεως και τις αντιδράσεις τους καταλάβαινα αν θα μπορούσα να βασισθώ στον αξιωματικό που είχα απέναντί μου.

Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Ο στρατηγός Γκράτσιος ήταν διοικητής μου όταν εγώ υπηρετούσα στην 5η Μοίρα Καταδρομών. Είχαμε συνδεθεί, είχαμε περπατήσει 17,5 ώρες μαζί. Τον συνάντησα την 28η Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη στη Λέσχη του Γ' Σώματος Στρατού. Ηταν πολλοί αξιωματικοί συγκεντρωμένοι και υπήρχε μεγάλη νευρικότητα γιατί η χούντα πίστευε ότι θα επιχειρούσα το εγχείρημα εκεί. Είχαν μάλιστα φέρει λοκατζήδες από την Αττική οι οποίοι παρήλασαν οπλισμένοι, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει. Αυτό μου το είπε ο Περίδης, ο οποίος είχε λάβει επίσης τα μέτρα του.

Στη δεξίωση που επακολούθησε συναντήθηκα με τον στρατηγό Γκράτσιο και τον ρώτησα πώς βλέπει τα πράγματα. Μου λέει "θαυμάσια". Κατάλαβα τότε ότι ο Γκράτσιος δεν επρόκειτο να στηρίξει την προσπάθειά μου. Ετσι, με τέτοιου είδους συζητήσεις, έπρεπε σταδιακά να επιλέξω τους διαφόρους συνεργάτες μου, πέρα από τους ανθρώπους εκείνους που αποτελούσαν τον αρχικό και βασικό πυρήνα.

Σε μερικές τέτοιες περιπτώσεις έπεσα και έξω. Για παράδειγμα, όταν ήμουνα εξορία με ρώτησε ο ναύαρχος ο Ροζάκης, ο οποίος ήταν την 13η Δεκεμβρίου διοικητής του Στόλου στην Κρήτη, γιατί δεν μίλησα με τον ναύαρχο Δέδε, ο οποίος είχε παντρευτεί την αδελφή του.

"Ναύαρχε, θυμάστε τι μου είπατε όταν με είδατε την 21η Απριλίου; " τον ρώτησα. Δεν θυμόταν.

"Εγώ όμως θυμάμαι. Μπήκατε στο γραφείο, όπως μπήκαν και άλλοι στρατηγοί, και μου είπατε: Είμαι εις τας διαταγάς σας, είμαι πιστός, είμαι εναντίον της χούντας". Ξεκάθαρα πράγματα. Και ήξερα αμέσως πού να βασιστώ. Ο Δέδες όμως δεν μου είπε κάτι τέτοιο, οπότε εγώ δεν μπορούσα να του μιλήσω γιατί το τελευταίο πράγμα που επιθυμούσα ήταν να διαρρεύσει η προετοιμασία. Οπως διαπίστωσα εκ των υστέρων, είχα κάνει λάθος εκτίμηση διότι την 13η Δεκεμβρίου ο Δέδες κράτησε άψογη στάση και αισθάνθηκα τύψεις που δεν τον είχα συμπεριλάβει στο σχέδιο.

Σε όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας, η αγωνία ήταν μεγάλη. Επρεπε να προφυλάσσομαι ακόμα και από ορισμένους υπασπιστές της υπηρεσίας μου, που δεν ήταν της δικής μου επιλογής».

- Και την ημερομηνία πώς την αποφασίσατε;

«Εγώ δεν ήθελα να κινηθώ τον Δεκέμβριο. Ηθελα αργότερα, γιατί αισθανόμουν ότι δεν είχα ολοκληρώσει την προετοιμασία της οργανώσεως. Είχα επιμείνει στον στρατηγό Περίδη να γίνει το εγχείρημα της ανατροπής της χούντας την άνοιξη του 1968 γιατί πίστευα πως χρειαζόταν περισσότερος χρόνος. Ο Περίδης όμως επέμενε να επιλέξω την 12η, 13η ή 14η Δεκεμβρίου, διότι μετά τις 15 του μηνός επρόκειτο να επιστρέψουν στις βάσεις τους οι μάχιμες μονάδες που είχαν μετακινηθεί στη Θράκη λόγω της ελληνοτουρκικής κρίσεως και στις οποίες εβασίζετο ο στρατηγός Περίδης».

- Την παραμονή της 13ης Δεκεμβρίου ήσασταν σε ένα σπίτι όπου ήταν και ο Τάλμποτ;

«Είχε από καιρό προγραμματισθεί η συνάντηση αυτή, εγώ όμως δεν είχα καθόλου διάθεση να πάω στο γεύμα, στο οποίο θα παρευρίσκετο και ο πρέσβης των ΗΠΑ Τάλμποτ. Είχα φοβερό άγχος, αφού την επομένη το πρωί θα ξεκίναγε το κίνημα για την απελευθέρωση της Ελλάδος. Δεν είχα κανένα κέφι για κουβέντα στη διάρκεια του γεύματος. H κυρία Τάλμποτ υποψιάστηκε ότι κάτι συμβαίνει και υποθέτω ότι μίλησε στον άντρα της. Την ώρα που φεύγαμε, έγινε ο εξής διάλογος με τον πρέσβη Τάλμποτ:

"Sir, are you Ο.Κ.?".

"Yes" του απάντησα.

"Μήπως θα μπορούσα να σας καλέσω στην πρεσβεία για ένα βραδινό ποτό;".

"Οχι. Ευχαριστώ για την πρόσκληση, αλλά αν θέλετε να με δείτε να έρθετε στο Τατόι αύριο στις 8.00 το πρωί".

Προφανώς θα σκέφτηκε ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει, αφού δεν συνήθιζα να καλώ πρέσβεις σε ακρόαση στις 8.00 το πρωί.

Εκ των υστέρων, του είπα ότι θα πρέπει να μου χρωστά ευγνωμοσύνη, διότι αν είχα δεχθεί την πρόσκλησή του το βράδυ της 12ης Δεκεμβρίου, θα είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι οι Αμερικανοί είχανε άμεση εμπλοκή στην κίνησή μου. Ηρθε στο Τατόι στις 8.00 το πρωί της 13ης Δεκεμβρίου. Ολο το βράδυ δούλευα. Μεταξύ άλλων, μαγνητοφώνησα το διάγγελμα που θα απηύθυνα στον ελληνικό λαό. Οταν έφθασε ο Τάλμποτ, του είπα ότι θα αναχωρούσα σε λίγο και του ανακοίνωσα την πρόθεσή μου να ανατρέψω τη χούντα.

Του είπα ότι έχω μιλήσει με τον πρόεδρο των ΗΠΑ και μου υποσχέθηκε πως θα με στηρίξει. Τον παρεκάλεσα δε, να τον ειδοποιήσει. Του ζήτησα επίσης να φροντίσει να μεταδοθεί το διάγγελμά μου από τον ραδιοφωνικό σταθμό των ΗΠΑ στην Ελλάδα, κάτι το οποίο πιστεύω ότι δεν έγινε.

Μόλις άκουσε όλα αυτά ο Τάλμποτ, κιτρίνισε από την ταραχή του. Εδειξε αμηχανία και δεν ήξερε τι να κάνει. Τον παρεκάλεσα να μεταβεί στο Πεντάγωνο και να διαβιβάσει στους αρχηγούς των Επιτελείων και στους επιτελάρχες ότι η αμερικανική κυβέρνηση επιθυμεί να εγκαταλείψουν την εξουσία».

- Ποιους πήρατε μαζί σας φεύγοντας;

«Φύγαμε, νομίζω, στις 10.00 το πρωί. Τηλεφώνησα στον Κόλλια και τον παρακάλεσα να έρθει στο Τατόι για επείγουσα ακρόαση. Οταν ήρθε ο πρωθυπουργός, του ανακοίνωσα την απόφασή μου να προχωρήσω στην ανατροπή της χούντας. Τρόμαξε και μου είπε να προσέχω. Του είπα να μην ανησυχεί.

Επιβιβαστήκαμε σε δύο αυτοκίνητα τύπου station wagon, η μητέρα μου, η βασίλισσα, που ήταν έγκυος, η κόρη μου Αλεξία, δύο ετών τότε, ο γιος μου Παύλος, επτά μηνών, ο πρωθυπουργός Κόλλιας, ο ιατρός-γυναικολόγος Κουτήφαρης και ορισμένοι συνεργάτες μου. Κατευθυνθήκαμε στο αεροδρόμιο του Τατοΐου, όπου μας περίμενε ο κύριος Παύλος Ιωαννίδης, κυβερνήτης του αεροσκάφους μου, στο οποίο επιβιβαστήκαμε, οι δε συνεργάτες μου επιβιβάστηκαν σε ένα ντακότα. Απογειωθήκαμε με κατεύθυνση την Καβάλα, σύμφωνα με το σχέδιο. Με εντολή του Λ. Πρωτοπαπά, που ήταν τότε διοικητής της Τανάγρας, μας συνόδεψαν μέχρι τη Καβάλα δύο F-104».

- Πότε η χούντα έμαθε ότι ξεκίνησε το κίνημά σας; Είχατε στείλει και μια επιστολή;

«Το πληροφορήθηκαν επισήμως 30 λεπτά περίπου μετά την αναχώρησή μας από το Τατόι. Πράγματι είχα απευθύνει επιστολές στον αρχηγό του Στρατού και σε άλλους στρατηγούς, και τους ζητούσα να παραδώσουν την εξουσία στους αξιωματικούς κομιστές των επιστολών».

- Και όταν φθάσατε στην Καβάλα;

«Υποτίθεται ότι στο αεροδρόμιο της Καβάλας έπρεπε να με αναμένει ο στρατηγός Κεχαγιάς, διοικητής της 11ης Μεραρχίας, για να μεταβούμε στο αρχηγείο του, και από εκεί να συντονίσουμε, σε συνεργασία με τους στρατηγούς Περίδη και Εσσερμαν, την όλη επιχείρηση. Οταν φθάσαμε πάνω από το αεροδρόμιο της Καβάλας, διαπιστώσαμε ότι κανείς δεν μας περίμενε!!!

Παρά το γεγονός ότι ο πύργος ελέγχου δεν λειτουργούσε, έδωσα εντολή στον Παύλο Ιωαννίδη να προσγειωθούμε. Την ώρα της προσγειώσεως έφθασε και ο στρατηγός Κεχαγιάς, ο οποίος δεν εγνώριζε τον σκοπό της αφίξεώς μου!!! Εμεινα έκπληκτος, διότι ο στρατηγός Περίδης είχε αναλάβει να ενημερώσει τον Κεχαγιά. Αυτή ήταν η πρώτη ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα μέλη της οικογένειάς μου πήγαν στο ξενοδοχείο και εγώ μαζί με τον Κεχαγιά κατευθυνθήκαμε στο αρχηγείο της 11ης Μεραρχίας.

Στο μεταξύ έφθασε στην Καβάλα το ελικόπτερό μου με κυβερνήτη τον σμηναγό Παπαδόπουλο, έναν καταπληκτικό και γενναίο αξιωματικό. Επειδή στην Καβάλα δεν μπορούσα να σχηματίσω εικόνα των εξελίξεων και ήταν αδύνατον να επικοινωνήσω με τον στρατηγό Εσσερμαν, πέταξα με το ελικόπτερο στην Κομοτηνή για να συναντηθώ με τον στρατηγό Περίδη, ο οποίος, ενώ ήταν διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ευρίσκετο στην Κομοτηνή λόγω της έκρυθμης καταστάσεως που επικρατούσε στα σύνορα με την Τουρκία.

Εκεί με περίμεναν πολλοί αξιωματικοί, μεταξύ των οποίων και ο Ζαγοριανάκος, ο οποίος ήταν πρώην υπασπιστής μου, η δε χούντα τον έκανε αργότερα αρχηγό του Στρατού. Τους μίλησα. Προσπάθησα να τους εμψυχώσω. H ατμόσφαιρα ήταν πειθαρχημένη αλλά ψυχρή. Τα μηνύματα που ελάμβανα στο μεταξύ ήσαν απογοητευτικά. H μονάδα στην οποία είχε ανατεθεί ο έλεγχος της Θεσσαλονίκης δεν είχε κινηθεί, διότι ο διοικητής της είχε συλληφθεί. Ο στρατηγός Κόρκας δεν έδινε σημεία ζωής. Και το χειρότερο: ο στρατηγός Εσσερμαν, διοικητής της 20ής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, είχε συλληφθεί και έτσι είχαν ακινητοποιηθεί τα υπό τις διαταγές του άρματα μάχης, τα οποία θα αποτελούσαν, σύμφωνα με το σχέδιο, την κύρια και βασική αιχμή της όλης στρατιωτικής επιχειρήσεως.

Μόνον η Αεροπορία και το Ναυτικό ακολούθησαν τις σχετικές οδηγίες. Ο Στόλος, με αρχηγό τον ναύαρχο Ροζάκη, απέπλευσε από την Κρήτη και κατευθύνθηκε προς Καβάλα. Σμήνος δε F-104, με διαταγή του Πρωτοπαπά, απογειώθηκε από την Τανάγρα και πέταξε πάνω από το Πεντάγωνο και άλλες στρατιωτικές βάσεις της Αττικής, προς εκφοβισμό. Στο σημείο αυτό πρέπει να σας πω ότι άρματα μάχης είχαν περικυκλώσει το αεροδρόμιο της Τανάγρας και απειλούσαν να το καταλάβουν, κάτι που δεν ετόλμησαν να επιχειρήσουν λόγω της σθεναρής και δυναμικής αντιμετωπίσεώς των από τον διοικητή της Τανάγρας».

- Δεν είχε δύναμη τότε το Σώμα Στρατού να σας κρατήσει και να...

«Σκοπός μου ήταν να ελέγξουμε τη Θεσσαλονίκη, αλλά, όπως σας είπα, οι μονάδες που είχαν αναλάβει αυτή την αποστολή δεν κινήθηκαν διότι οι χουντικοί αξιωματικοί τις είχαν ακινητοποιήσει».

- H χούντα προσπάθησε να επικοινωνήσει μαζί σας εκείνη την ημέρα;

«Οχι. Ή, αν προσπάθησε, δεν τα κατάφερε. Δεν είχα επαφή, είχαν κόψει όλες τις επικοινωνίες, η μόνη επικοινωνία που είχα ήταν μέσω της Χωροφυλακής. Αν τότε διαθέταμε τη σημερινή τεχνολογία, ίσως να είχαμε πετύχει τον σκοπό μας».

- Πότε καταλαβαίνετε ότι έχει τελειώσει;

«Οταν πήγα στην Κομοτηνή και διαπίστωσα αφενός μεν ότι ο στρατηγός Περίδης δεν είχε συντονίσει και καθοδηγήσει τις αναγκαίες στρατιωτικές κινήσεις και πρωτοβουλίες και αφετέρου ότι πιστοί στη χούντα αξιωματικοί είχαν συλλάβει τον στρατηγό Εσσερμαν. Το βράδυ, λοιπόν, όταν βεβαιώθηκα πλέον ότι δεν είχα καμία ελπίδα να αναστρέψω τη δυσμενή κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, έδωσα εντολή στον Στόλο και στην Αεροπορία να επιστρέψουν στις βάσεις τους. Αντίθετη εντολή, για χρήση βίας, όπως μου είχαν εισηγηθεί ορισμένοι αξιωματικοί, θα προκαλούσε αιματοχυσία, ενδεχόμενο που ήθελα με κάθε τρόπο να αποφύγω.

Ταυτόχρονα πήρα την απόφαση να φύγω με την οικογένειά μου από την Ελλάδα και να πετάξω προς τη Ρώμη, αφού η παραμονή μου μετά την αποτυχία του εγχειρήματος θα με καθιστούσε όμηρο της χούντας και ανίσχυρο πλέον να προσφέρω τις υπηρεσίες μου για την ανατροπή της.

Ετσι έληξε άδοξα αυτή η προσπάθεια. Αναγνωρίζω ότι έγιναν πολλά λάθη από μέρους μου, αφού εγώ είχα την τελική ευθύνη. H οργάνωση, όπως αποδείχθηκε, παρουσίασε πολλά και αδικαιολόγητα κενά, ιδίως στον τομέα του συντονισμού. Ορισμένοι αξιωματικοί, στους οποίους είχα βασισθεί, απεδείχθησαν κατώτεροι των περιστάσεων, ενώ άλλοι μάς πρόδωσαν.

Πρέπει να σας πω ότι παρ' όλα αυτά είμαι υπερήφανος που ηγήθηκα αυτής της προσπάθειας για την ανατροπή της χούντας. Δοκιμάσαμε. Μου ήταν αδύνατον να παραμένω στα ανάκτορα αδρανής. Θέλω, δε, εδώ να επισημάνω πως υπήρξαν πολλοί αξιωματικοί οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του βασιλέως και ήσαν έτοιμοι να θυσιαστούν.

Οι αξιωματικοί αυτοί απετάχθησαν από το στράτευμα, βασανίστηκαν και υπέστησαν ταπεινωτική μεταχείριση. Εγώ θεώρησα ότι είχα χρέος να τους συμπαρασταθώ, υλικά και ηθικά, πράγμα που έκανα με όλες μου τις δυνάμεις. Σε αυτούς πρέπει, πιστεύω, να απονεμηθεί έπαινος και να αναγνωρισθεί η προσφορά τους στον αγώνα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας».

- Οταν φθάσατε στη Ρώμη είχατε ετοιμάσει τίποτε εκεί;

«Απολύτως τίποτα. Προσγειωθήκαμε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο Τσιαμπίνο της Ρώμης, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι δημοσιογράφοι των ξένων μέσων ενημερώσεως».

- Οταν φθάνετε στη Ρώμη έχετε επαφές με Καραμανλή...;

«Επικοινώνησα με τον Καραμανλή μόλις έφθασα. Του διηγήθηκα τι έγινε. Είχα μαζί του συνεχείς τηλεφωνικές επαφές όσο βρισκόμασταν στην εξορία και συναντηθήκαμε περίπου πέντε φορές».

- Στο Παρίσι;

«Λουξεμβούργο, Παρίσι, Λονδίνο... Πάντοτε μυστικά. H πρώτη συνάντηση έγινε στο Λουξεμβούργο».

- H συζήτηση ήταν κάτι συγκεκριμένο;

«Ναι, βέβαια, συζητούσαμε για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και ανταλλάσσαμε απόψεις για το τι πρέπει να κάνουμε κλπ. H δική μου προσπάθεια ήταν να τον πείσω να ενεργοποιηθεί παίρνοντας τις αναγκαίες πρωτοβουλίες για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, πρωτοβουλίες που θα στήριζα ανεπιφύλακτα».

- Για τα παλιά μιλούσατε τότε; Τι έγινε το '63, το '65;

«Οχι, δεν υπήρχε λόγος. Και οι δυο μας πιστεύαμε ότι η παραμονή του δικτατορικού καθεστώτος στην εξουσία αποτελούσε κίνδυνο για τη χώρα και συνεπώς η ιστορική ανάλυση του παρελθόντος ήταν πολυτέλεια. Επρεπε να επικεντρωθούμε στη στρατηγική της ανατροπής της χούντας».

- Τον Ανδρέα τον βλέπατε;

«Οχι, δεν είχαμε καμία άμεση επαφή, αλλά εγνώριζε τις θέσεις μου διότι μέσω φίλου του ανταλλάσσαμε μηνύματα. Δυστυχώς δεν ανταποκρίθηκε στις προσπάθειές μου να δημιουργηθεί ένα ενιαίο αντιχουντικό μέτωπο στο εξωτερικό».

- Με τον Μητσοτάκη;

«Με τον Μητσοτάκη είχαμε συναντηθεί πολλές φορές».

- Από μέσα από τη χούντα υπήρχαν κάποια μηνύματα;

«Το πρώτο μήνυμα μου διεβίβασε ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, ο οποίος ήρθε την επομένη στη Ρώμη. Μου είπε ότι η κυβέρνηση επιζητούσε την άμεση επιστροφή μου. Του απάντησα ότι αυτό δεν ήταν δυνατόν. Μέχρι τον Ιούλιο του 1974 είχα λάβει πολλά μηνύματα από τη χούντα για να γυρίσω πίσω στην Ελλάδα. H μόνιμη απάντησή μου ήταν ότι απαραίτητη προϋπόθεση για να επιστρέψω ήταν η διενέργεια ελευθέρων εκλογών και η αποκατάσταση ομαλού κοινοβουλευτικού βίου. Εδώ θέλω να προσθέσω ότι ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, ο οποίος υπήρξε ιερεύς των ανακτόρων και ήταν στενά συνδεδεμένος με την οικογένειά μου, δέχθηκε να ορκίσει τον Ζωιτάκη αντιβασιλέα ενόσω βρισκόμουν ακόμα επί ελληνικού εδάφους. H πράξη του αυτή αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος και της ηθικής τάξεως απέναντί μου».

- Από κάποιους μέσα από τη χούντα, εναντίον του Παπαδόπουλου, υπήρχαν μηνύματα διαφοροποίησης ή όχι;

«Οχι».

- Από τους Αμερικανούς είχατε κάποια βολιδοσκόπηση;

«Με τους Αμερικανούς είχα συχνές επαφές. Προσπαθούσα να τους πείσω να ασκήσουν πιέσεις στη χούντα για να εγκαταλείψει την εξουσία.

Δυστυχώς οι προσπάθειές μου αυτές δεν έβρισκαν ανταπόκριση διότι κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Νίξον οι ΗΠΑ στήριζαν σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, απολυταρχικά καθεστώτα.

Ηταν τότε το κλίμα του Ψυχρού Πολέμου και θεωρούσαν ότι έπρεπε να προωθούν και να στηρίζουν τα αποκαλούμενα αντικομμουνιστικά καθεστώτα παραγνωρίζοντας ή μη αντιλαμβανόμενοι τις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλούσε η πολιτική αυτή. Στη συνάντηση που είχα με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρότζερς, όταν πήγα στην Ουάσιγκτον για να παραστώ στην κηδεία του Αϊζενχάουερ, του τόνισα ότι αν συνεχισθεί η φιλοχουντική πολιτική τους θα ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τα αντιαμερικανικά αισθήματα του ελληνικού λαού».

- Με τον Μακάριο είχατε κάποια επαφή;

«Πολλές. Με ενημέρωνε για τις εξελίξεις του Κυπριακού και προσπαθούσε να συμβάλει και αυτός στην ανατροπή της χούντας. Θυμάμαι πως μιλήσαμε στο τηλέφωνο αμέσως μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, καθώς πετούσε με το ελικόπτερο, και τον προειδοποίησα να προσέχει και να προφυλάσσεται από τον αξιωματικό Παπαποστόλου, ο οποίος, όπως με είχαν πληροφορήσει, έτρεφε εχθρικά προς αυτόν αισθήματα».
"Θα μαζέψει ο Γκιζίκης όλα τα καλά παιδιά!!! Ούτε εσάς θέλουν ούτε εμένα"

Tο καλοκαίρι του 1974 οι σχέσεις τού προέδρου της Κύπρου αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τη χούντα των Αθηνών εισέρχονται σε κρίση. Ο Μακάριος ζητεί με επιστολή του στον πρόεδρο Γκιζίκη την απομάκρυνση των ελλήνων αξιωματικών από την Κύπρο και ανατρέπεται με πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου. Λίγες ημέρες μετά, τα τουρκικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Κύπρο και ο Καραμανλής επιστρέφει στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου, αναλαμβάνοντας τη διακυβέρνηση της χώρας.

- Εσείς παίρνετε ένα μήνυμα από τον Μακάριο το '74 ότι τα πράγματα με τη χούντα θα φθάσουν στα άκρα.

«Αυτό έγινε όταν έστειλε ο Μακάριος το περίφημο γράμμα προς τον Γκιζίκη».

- Την προηγουμένη;

«Ναι, νομίζω την προηγουμένη. Ο Σταύρου, που ήταν τότε γραμματέας του Μακαρίου, μου έφερε στο Λονδίνο την επιστολή που είχε αποφασίσει να αποστείλει ο Μακάριος στον Γκιζίκη. Ο Αρχιεπίσκοπος ζητούσε πάντοτε τη γνώμη μου στις δύσκολες στιγμές. Ρώτησα τον Σταύρου αν είχαν ενημερώσει τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Σοβιετική Ενωση και τις υπόλοιπες χώρες του ΝΑΤΟ, και μου απάντησε ότι κάτι τέτοιο δεν είχε γίνει.

"Με τι πλάτες" τον ρώτησα "θα τα βάλετε με τη χούντα;".

"Θα σας συνιστούσα να πάτε στο Παρίσι να δείτε τον Καραμανλή, να τον ενημερώσετε και να πάρετε και τη συμβουλή του" είπα στον Σταύρου, και συνέχισα:

"Πάντως πείτε στον Μακαριότατο ότι θεωρώ πολύ επικίνδυνο αυτό που πάει να κάνει".

Πήρα αμέσως τηλέφωνο τον Καραμανλή, τον ενημέρωσα, και του είπα ότι θα πάει στο Παρίσι να τον συναντήσει ο Σταύρου. Ο πρόεδρος μου απάντησε πως θα τον περιμένει και θα του πει ακριβώς τα ίδια που του είχα πει και εγώ. Οταν έφυγε ο Σταύρου, τηλεφώνησα στον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας Γουίλσον και ζήτησα ακρόαση, αλλά δεν μπορούσε να με δεχθεί διότι επρόκειτο να πάει στη Βουλή των Κοινοτήτων. Του ετόνισα ότι το θέμα είναι εξαιρετικά επείγον και ότι πρέπει να τον δω αμέσως.

Με δέχθηκε, του μετέφερα τη συνομιλία που είχα με τον γραμματέα του Μακαρίου και με ρώτησε ποια είναι η εκτίμησή μου. Του απάντησα ότι κατά την κρίση μου υπάρχουν δύο ενδεχόμενα: ή να δεχθεί η χούντα τους όρους του Μακαρίου, κάτι που κατά την άποψή μου ήταν αδύνατον διότι θα αποτελούσε ταπεινωτική υποχώρηση, ή να τους απορρίψει, οπότε θα ήταν αναγκασμένη να προχωρήσει σε πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, με άμεση συνέπεια την εισβολή του τουρκικού στρατού στην Κύπρο.

Ο άγγλος πρωθυπουργός ανησύχησε με τα όσα του είπα. Του επεσήμανα τότε ότι ήταν μια ευκαιρία να πιέσει τους Αμερικανούς να συγκρατήσουν τη χούντα και την Τουρκία για να αποφευχθεί μία ενδεχόμενη πολεμική σύρραξη που θα δημιουργούσε μεγάλη αναστάτωση στην περιοχή. Δυστυχώς ο Μακάριος έστειλε την επιστολή και, όπως είχα προβλέψει, μετά από λίγες μέρες έγινε το πραξικόπημα με τις γνωστές τραγικές συνέπειες για την Κύπρο».

- Με τον Καραμανλή επικοινωνούσατε εκείνες τις μέρες;

«Συνεχώς. Και δυο-τρεις φορές την ημέρα. Προσπαθούσα να πείσω τον πρόεδρο ότι ήταν απαραίτητο να κάνουμε και οι δύο δηλώσεις, καταγγέλλοντας τη χούντα και ζητώντας την άμεση απομάκρυνσή της από την εξουσία. Δυστυχώς ο Καραμανλής δεν δέχθηκε».

- Στις 23 Ιουλίου το πρωί, εσείς πώς μαθαίνετε ότι κάτι αλλάζει στην Ελλάδα;

«Είχα εγκατασταθεί στο ξενοδοχείο για να έχω μεγαλύτερη δυνατότητα τηλεφωνικών επαφών. Νομίζω πως εκείνο το πρωί με ξύπνησαν λέγοντάς μου ότι, σύμφωνα με φήμες που κυκλοφορούσαν, ο Γκιζίκης προετοίμαζε σύσκεψη πολιτικών αρχηγών. Μόλις το άκουσα, επικοινώνησα αμέσως τηλεφωνικά με τον Καραμανλή, τον οποίο μάλιστα ξύπνησα. Του είπα ότι υπάρχει ενδεχόμενο να γίνει σύσκεψη υπό την ηγεσία του Γκιζίκη με τους πολιτικούς αρχηγούς. Περιέργως ο πρόεδρος έσκασε στα γέλια, κάτι που δεν το συνήθιζε. Τον ρώτησα γιατί γελάει και μου απάντησε:

"Θα μαζέψει ο Γκιζίκης όλα τα καλά παιδιά!!! Ούτε εσάς θέλουν ούτε εμένα".

"Μα, τώρα, κύριε πρόεδρε, τελειώνει η χούντα είτε το θέλουν είτε όχι, πρέπει να αποφευχθεί μια χειρότερη καταστροφή".

Ολη τη μέρα χτύπαγαν τα τηλέφωνα. Κάποια στιγμή, μου λέει η τηλεφωνήτρια ότι θέλει να μου μιλήσει ο πρόεδρος από το Παρίσι. Σκέφθηκα πως κάποιος δημοσιογράφος μού κάνει πλάκα. Σηκώνω όμως αμέσως το τηλέφωνο και όντως ήταν ο Καραμανλής. Ποτέ δεν είχα ακούσει τον πρόεδρο έτσι. Ηταν ταραγμένος και φώναζε:

"Μεγαλειότατε, τι να κάνω; Αυτή τη στιγμή μού τηλεφώνησε ο Γκιζίκης και μου είπε να επιστρέψω στην Ελλάδα".

"Αν μπορώ να σας δώσω μια συμβουλή, μπείτε στο πρώτο αεροπλάνο και γυρίστε αμέσως στην Ελλάδα".

"Καλά, καλά, θα το σκεφτώ" μου απάντησε.

Μετά απ' αυτό το τηλεφώνημα επικοινώνησα με τη βασίλισσα της Αγγλίας, μίλησα με τον πρωθυπουργό Γουίλσον και τους μετέφερα τις εξελίξεις. Ο πρωθυπουργός μού ζήτησε να τον συναντήσω στις 6.00 το απόγευμα. Αμέσως επικοινώνησα με τον Καραμανλή, ο οποίος ήταν πολύ ήρεμος, και του είπα ότι έχω ραντεβού με τον πρωθυπουργό της Αγγλίας.

"Επειδή είμαι σίγουρος, κύριε πρόεδρε, ότι σε μερικές ώρες θα γυρίσετε στην Ελλάδα και θα αναλάβετε την ευθύνη της διακυβερνήσεως του τόπου, δεν επιθυμώ να προβώ σε οιαδήποτε ενέργεια που ενδεχομένως θα δυσκόλευε τις προσπάθειές σας".

Ο Καραμανλής ήταν ευγενέστατος και με συνεκίνησε λέγοντάς μου:

"Ακούστε, Μεγαλειότατε, θέλω να σας πω ότι με βρίσκουν σύμφωνο όλες οι κινήσεις που κάνατε τα τελευταία χρόνια".

Στη συνέχεια επεσήμανα στον πρόεδρο ότι θα τον στηρίξω με όλες μου τις δυνάμεις στο δύσκολο έργο που θα κληθεί να επιτελέσει.

"Θα ήθελα να σας πω κάτι, Μεγαλειότατε. Στον Γκιζίκη δεν έθεσα το θέμα του θεσμού διότι δεν θέλω να κόψω της γέφυρες πριν φθάσω στην Αθήνα. Μόλις φθάσω, θα το θέσω αμέσως και θα σας παρακαλέσω να είστε έτοιμος να επιστρέψετε για να μπορέσω να ορκιστώ στον νόμιμο αρχηγό του κράτους".

Τότε του είπα:

"Κύριε πρόεδρε, αυτή τη στιγμή εκείνο που προέχει είναι να φύγει η χούντα. Εγώ θα κάνω ό,τι μου είναι δυνατόν για να σας βοηθήσω. Είμαι βέβαιος ότι κανένας Ελληνας δεν θα κοιμάται αυτή τη στιγμή. Θα είμαι έτοιμος να γυρίσω ανά πάσα στιγμή. Ο Θεός μαζί σας".

"Ευχαριστώ πάρα πολύ, Μεγαλειότατε. Γεια σας"».